To że właśnie w Nitrze powstało pierwsze na Słowacji muzeum diecezjalne wydaje się oczywiste – tutaj w Nitrze w roku 880 powstało pierwsze biskupstwo i pierwsza diecezja na Słowacji.

Muzeum mieści się w pochodzącym z XVII wieku, dawnym budynku gospodarczym na Wzgórzu Zamkowym. Wyremontowano go w latach 2004 – 2007.

Założenie podobnego muzeum planował kardynał Korec ale dopiero biskupowi nitrzańskiemu Viliamowi Judákowi udało się zorganizować muzeum. Placówkę otwarto 5 lipca w dzień świętych Cyryla i Metodego. Początkowo udostępniono jedną część – wystawę „Kiedy pismo przemawia”, na której pokazano pisma, dokumenty, księgi, pamiątki związane z początkami i dziejami chrześcijaństwa na Słowacji.

W 2008 roku, również 5 lipca, otwarto drugą cześć muzeum – wystawę przedmiotów liturgicznych z gotyku, renesansu, baroku i nowszych.

W górnej sali można obejrzeć m.in. żywoty Cyrylego i Metodego spisane cyrylicą, listy, dokumenty na temat założenia nitrzańskiego biskupstwa, Nitry, pisma i księgi z czasów Państwa Wielkomorawskiego.

W jednej z gablot umieszczono wierną kopię Nitrzańskiego ewangeliarza z 1083 roku, najstarszej zachowanej księgi nie tylko na Słowacji, ale i na ziemiach dawnych Węgier. 50 kartek obłożono okładkami drewna, przednią z nich w XIV wieku ozdobiono pozłacanym srebrnym reliefem.

W dolnej sali w gablotach stoją kielichy liturgiczne, monstrancje, kadzielnice, świeczniki. Najstarszym eksponatem jest kielich kanonika Udalrica de Budy. W 1969 roku papież Paweł VI podarował go biskupowi Janowi Chryzostomowi Korcowi. Został wykonany XVI wiekui używany w latach 1504 – 1523 przez  wspomnianego kanonika w kapitule Alba Julia (dzisiejsza Rumunia). Sześć ażurowych nóg kielicha oplecionych jest winoroślami. Kielich zdobi 18 złotych monet, w tym 15 rzymskich z I – V wieków,2 monety bizantyjskie z VI wieku i jedna moneta dacka z I wieku p.n.e.

Ostatnim nabytkiem muzeum jest pamiątkowa tablica poświęcona świętym Cyrylowi i Metodemu. Tylko dwie takie tablice wykonał z brązu w 1998 roku na zlecenie słowackiego ministerstwa kultury rzeźbiarz Marián Polonský. Przedstawiają dwóch świętych nad księgą z napisami w głagolicy. Jedna z tych tablic została podarowana rzymskiej bazylice Santa Maria Maggiore (wisi w baptysterium, na prawo od wejścia). Drugą, 1lipca tego roku podarował muzeum biskup Viliam Judák.

Na placu przed muzeum stoi pomnik świętego Jana Pawła II, który odwiedził Nitrę 30 czerwca 1995 roku. Powiedział wtedy m.in.: „Nitra opowiada nam o pierwszym tysiącleciu. Tu niedaleko stał pierwszy kościół chrześcijański w całej Europie Środkowej i Wschodniej… Dlatego chciałem odwiedzić Nitrę. Jeszcze za życia Metodego tutaj powstała diecezja. Katedra, która wznosi się nad miastem, jest jednym z najstarszych miejsc biskupich wśród ludów słowiańskich…”

www.nitrianskyhrad.sk/diecezne-muzeum/